Organizacja transportu ponadnormatywnego – najważniejsze zasady

Transport gabarytowy wymaga fachowej wiedzy i specjalistycznego sprzętu, a złamanie dotyczących go przepisów może mieć poważne konsekwencje. Czym jest transport ponadgabarytowy? Jakie wymiary ma ładunek ponadnormatywny? Sprawdź, co powinien wiedzieć każdy spedytor, który zajmuje się organizacją transportu ponadgabarytowego.

Kiedy transport jest ponadgabarytowy?

Za transport ponadgabarytowy, nazywany inaczej gabarytowym lub ponadnormatywnym, uważane są przewozy nienormatywne wykonywane pojazdami lub zespołami pojazdów, których masa całkowita, nacisk osi lub wymiary przekraczają dopuszczalne normy zawarte w przepisach o drogach publicznych bądź w ustawie Prawo o ruchu drogowym. Według przepisów tego ostatniego aktu prawnego transport gabarytowy dotyczy zazwyczaj pojazdów, których długość przekracza 16,5 m, wysokość wynosi więcej niż 4 m, a szerokość jest większa niż 2,5 m.

Czy na gabaryty trzeba mieć uprawnienia?

Kierowca realizujący transport gabarytowy nie musi posiadać specjalnych uprawnień. W większości przypadków wystarczy prawo jazdy kategorii C+E, aby prowadzić ciężarówkę wykonującą transport ponadgabarytowy. Przepisy zawarte m.in. w ustawie Prawo o ruchu drogowym nakładają jednak na przewoźnika wiele obowiązków i formalności. W przypadku uchybień nakładane są wysokie kary, dlatego każda osoba zajmująca się organizacją transportu ponadgabarytowego, powinna być na bieżąco z aktualnie obowiązującymi normami prawnymi.

Według art. 64 ust. 1 ruch pojazdów nienormatywnych dopuszczalny jest pod następującymi warunkami:

1. Uzyskanie zezwolenia na przejazd pojazdu nienormatywnego odpowiedniej kategorii, wydanego w drodze administracyjnej przez właściwe organy. W przypadku nienormatywnych pojazdów należących do Sił Zbrojnych stosowne pozwolenie wydawane jest przez właściwe organy wojskowe.
2. Przestrzeganie warunków przejazdu, które określono w zezwoleniu, o którym mowa w pkt 1.
3. Pilotowanie przejazdu pojazdu nienormatywnego na warunkach i w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 64 ust. 2 oraz rozporządzenia w sprawie udzielania zezwoleń i przejazdu pojazdów nienormatywnych, w tym przez wymaganą liczbę pojazdów wyposażonych i oznakowanych zgodnie z przepisami.
4. Zachowanie szczególnej ostrożności przez kierującego pojazdem nienormatywnym.

Według przepisów ładunek ponadnormatywny musi spełniać wymogi ładunku niepodzielnego, czyli takiego, który bez niewspółmiernie wysokich kosztów lub ryzyka powstania szkody nie może zostać podzielony na co najmniej dwa mniejsze ładunki.

Przeczytaj także:

Zlecenie spedycyjne – co to jest, jak je wystawić i czym różni się od zlecenia transportowego?

Jak uzyskać zezwolenie na transport ponadgabarytowy?

Zezwolenie na transport ponadgabarytowy stanowi obowiązkowy dokument, który musi posiadać kierowca wykonujący przewóz pojazdem nienormatywnym. Występuje pięć kategorii zezwolenia na transport wielkogabarytowy, które różnią się m.in. dopuszczalnymi wymiarami i masą całkowitą pojazdów, kategoriami dróg, na których obowiązują oraz organami, które je wydają:

• Kategoria I – zezwolenia kat. I wydawane są przez właściwego terytorialnie starostę. Pojazd nienormatywny w ramach tej kategorii nie może przekraczać długości, wysokości, nacisku osi i rzeczywistej masy całkowitej wskazanych w przepisach ustawy Prawo o ruchu drogowym. Zezwolenie na transport ponadnormatywny kat. I pozwala na użytkowanie pojazdów o szerokości do 3,5 m na drogach publicznych z wyłączeniem dróg ekspresowych i autostrad. Dokument wydawany jest na 12 miesięcy, a koszt jego uzyskania wynosi 100 zł.
• Kategoria II – zezwolenie tej kategorii wydawane jest przez starostę lub naczelnika urzędu celno-skarbowego. Nacisk osi i rzeczywista masa całkowita nie mogą przekraczać wartości dopuszczalnych przepisami. Szerokość pojazdu nienormatywnego nie może być większa niż 3,2 m, a maksymalna wysokość to 4,3 m. W ramach zezwolenia na transport gabarytowy kat. II dopuszczalna długość jednego pojazdu wynosi 15 m, a w przypadku zespołu pojazdów są to 23 m. Zezwolenie upoważnia do poruszania się po drogach publicznych. Dokument wystawiany jest na okres od 1 miesiąca do dwóch lat, a cena w zależności od okresu obowiązywania wynosi od 200 do 2000 zł.
• Kategoria III – zezwolenie wydawane jest przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad lub naczelnika urzędu celno-skarbowego. Rzeczywista masa całkowita i nacisk osi pojazdu nienormatywnego nie mogą przekraczać dopuszczalnych norm. Z kolei maksymalna szerokość pojazdu to 3,4 m, a dopuszczalna długość wynosi do 15 m dla pojazdów pojedynczych, 23 m dla zespołu pojazdów oraz 30 m dla zespołu pojazdów o skrętnych osiach. Zezwolenie na transport ponadgabarytowy kat. III obowiązuje na drogach krajowych i wydawane jest na okres od 1 do 24 miesięcy. Opłata za ten dokument wynosi od 500 do 3000 zł w zależności od czasu obowiązywania.
• Kategoria IV – pozwolenia z tej kategorii wydawane są wyłącznie przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Nacisk osi nie może przekraczać dopuszczalnych norm. Maksymalna szerokość pojazdu zależy od kategorii drogi. W przypadku dróg jednojezdniowych pojazd nie może być szerszy niż 3,4 m. Z kolei na drogach dwujezdniowych kategorii A i S dopuszczalna szerokość wynosi 4 m. Podobnie jak w przypadku zezwolenia kat III także w tym przypadku dopuszczalna długość pojedynczego pojazdu wynosi 15 m, zespołu pojazdów 23 m, a zespołu pojazdów ze skrętnymi osiami 30 m. Rzeczywista masa całkowita nie może przekraczać 60 t. Zezwolenie na transport ładunków ponadgabarytowych IV kat. wydawane jest na okres od 1 do 24 miesięcy, a koszt uzyskania dokumentu wynosi od 800 do 4800 zł.
• Kategoria V – jest to najwyższa kategoria pozwoleń na transport ponadgabarytowy. Wymiary oraz rzeczywista masa pojazdu wyższe od parametrów wskazanych w niższych kategoriach wymagają uzyskania zezwolenia kat. V na przewozy ponadgabarytowe. Dokument ten upoważnia też do poruszania się pojazdem nienormatywnym o nacisku osi wyższym od dopuszczalnego przepisami. Zezwolenie obowiązuje tylko i wyłącznie na wskazanej trasie. Dokument wydawany jest na jednokrotny przejazd w ciągu 14 dni lub na kilkukrotne przewozy w okresie 30 dni. Koszt zezwolenia jednorazowego zależy od stopnia przekroczenia parametrów pojazdu i wynosi od 500 do 1600 zł.

Niezależnie od organu, do którego należy zwrócić się o zezwolenie wybranej kategorii, dopuszczalne są 3 formy wnioskowania o dokument. Sprawę można załatwić osobiście podczas wizyty w urzędzie, listownie lub online. Zezwolenia wydawane się w ciągu 3 dni od złożenia wniosku. Konieczne jest także wniesienie opłaty w odpowiedniej kwocie. W przypadku nieuzyskania zgody na transport gabarytów wnioskodawca może odwołać się w ciągu 14 dni od otrzymania negatywnej decyzji.

Przeczytaj także:

Wymiary, rodzaje i zastosowanie naczep wykorzystywanych w transporcie

Kiedy transport ponadgabarytowy wymaga pilotowania?

Według ustawy Prawo o ruchu drogowym pilot to osoba odpowiedzialna za zapewnienie bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz minimalizację utrudnień w trakcie przejazdu pojazdu nienormatywnego. Obowiązek ten dotyczy ciężarówek przekraczających następujące parametry:

• Długość 23 m, szerokość 3,2 m, wysokość 4,5 m lub rzeczywistą masę całkowitą przekraczającą 60 t. Jeśli którykolwiek z parametrów został przekroczony, to przewóz ponadgabarytowy musi być pilotowany przez jeden pojazd.
• Długość 30 m, szerokość 3,6 m, wysokość 4,7 m bądź rzeczywista masa całkowita większa niż 80 t. W przypadku przekroczenia wspomnianych parametrów transport gabarytowy musi korzystać z dwóch pojazdów pilotujących.

Pojazdy pilotujące podlegają przepisom Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2023 r. w sprawie pilotowania pojazdów nienormatywnych, które weszły w życie 17 lutego 2024 r. Według najnowszych przepisów minimalna wysokość pojazdu pilotującego wynosi 1,7 m, a dopuszczalne rodzaje nadwozi to van, wielozadaniowy lub pick-up. Wraz z nowelizacją unormowano oznakowanie pojazdów pilotujących. Obecnie samochody pełniące funkcję pilota muszą być oznaczone napisem PILOT na masce, przednich i ewentualnie tylnych drzwiach, a także na tylnej klapie lub drzwiach przestrzeni ładunkowej. Poza napisami na pojeździe muszą znajdować się także pasy w barwach białej i czerwonej oraz określone przepisami oświetlenie, które należy dopasować m.in. do aktualnych warunków atmosferycznych.